Tanzimat Sanatçıları: ŞİNASİ (1826 - 1871)

ŞİNASİ (1826 - 1871)

Şinasi, Batı etkisindeki Türk edebiyatının öncü yazarlarındandır. Edebiyatımızda yenileşme Şinasi ile başlar. İlk şiir çevirileri, ilk yerli tiyatro eseri, ilk makale, ilk özel Türk gazetesi ona aittir. Edebiyatımızda noktalama işaretlerini ilk defa Şinasi kullanmıştır.

Edebiyatımızda ilk olarak halk kaynaklarından yararlanır; dil ve folklor çalışmaları yapar. Şiirde biçim olarak divan edebiyatı nazım biçimlerine bağlı kalsa da birtakım değişiklikler yapar. Divan edebiyatındaki “parça güzelliği” anlayışına karşı “bütün güzelliği”, “konu birliği” görüşünü savunur. “Halk, vatan, millet” kavramlarını ilk olarak o kullanır. Türk şiirini söz oyunlarından kurtarır, şiirimize konuşma dilini getirir, şiirde kompozisyon bütünlüğü onunla başlar. Şiiri mecazlardan arındırıp yalın bir dil kullanır. Soyutluktan vazgeçer, somut bir anlatımı yeğler.

Şinasi, veciz söyleyişleri sever, üslubunda kısa ve özlü sözler kullanır. Onun şiirleri yalın ve akılcıdır. Amacı düşüncelerini aktarmak olduğu için şiirleri lirizmden uzaktır. Şiirlerinin düşünceye dayalı oluşu, okura düşüncelerini aktarma isteği, şiirini olumsuz etkilemiştir. Bu yüzden edebiyatımızda şairlik yönüyle değil de şiire getirdiği yeniliklerle ünlenmiştir.

Şinasi, halka karşı büyük bir sorumluluk duygusu taşır. Yazı dilini sadeleştirmek, halkın anlayacağı bir dil kullanmak amacındadır. Bu bakımdan dilde sadeleşme hareketine öncülük etmiştir.

Şinasi’nin düşünce sistemi, akıl ve mantığa dayanır. Bu yüzden nesirlerinde, düşünceleri ön plandadır. Nesirlerinde kısa cümleli bir anlatım göze çarpar. Halkın kolaylıkla anlayabileceği bir tarzda yazmayı amaçlayan sanatçı, düşüncelerini, yalın, açık bir dille aktarır. Söz oyunlarından kaçınır, doldurma sözlere yer vermez. Nesir alanında da komposizyon yeniliğiyle karşımıza çıkar. Türk edebiyatında nesir, Şinasi ile başlar. Dil onunla bir disipline girer. Nesrimize yazı dili özelliği kazandırır.

Şinasi’nin önemli özelliklerinden biri de gazeteceliğidir. 1860’ta Agâh Efendi ile birlikte edebiyatımızın ilk özel gazetesi olan Tercüman-ı Ahval’i çıkarır. 1862’de kendisi Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkarır. 1865’te gazeteyi Namık Kemal’e bırakarak Paris’e gider.

Eserleri:

Tiyatro:
Şair Evlenmesi

Şiir:
Müntehabat-ı Eş’ar (Kendi yazdığı şiir kitabı) Tercemei
Manzume (Çeviri şiir)

Düzyazı:
Müntehabat-ı Tasvir-i Efkâr

Atasözleri Derlemesi:
Durub-ı Emsal-i Osmaniye

Şair Evlenmesi

Edebiyatımızda Batılı anlamda ilk tiyatro eseridir. Batı tarzında yazılmasına karşın geleneksel Türk tiyatrosunun da etkisini taşıyan “Şair Evlenmesi”, eski ile yeni, Doğu ile Batı arasında bir köprü olma niteliğine sahiptir.

Bir töre komedyası özelliği taşıyan “Şair Evlenmesi”, görücü usulüyle evliliğin sakıncalarını konu almaktadır.

Batılı tutum ve davranışı, kılık ve kıyafetiyle pek sevilmeyen, eğitimli olmasına rağmen saf bir yapıya sahip Şair Müştak Bey, sevdiği Kumru Hanım’la, kılavuz ve yenge hanımlar aracılığıyla, yani görücü usulüyle evlenmiştir. Nikah sonrasında kendisiyle evlendirilen kişinin, Kumru Hanım’ın çirkin ve yaşlı ablası Sakine Hanım olduğunu görünce önce bayılır , şaşkına döner, sonra duruma itiraz eder. Mahallelinin de işe karışmasıyla iş çığırından çıkar. Başına gelenleri kabul etme mecburiyetinde kalan Müştak Bey’in imdadına arkadaşı Hikmet Bey yetişir. 

Hikmet Bey’in mahalle imamına verdiği rüşvetle olay ilk başta çözülür gibi görünse de, yapılan hile sonuçsuz kalır.

Terceme-i Manzume 

Şinasi’nin şiir alanındaki ilk eseridir. Fransız şiirinden yaptığı çevirilerin yer aldığı bir kitaptır. La Fontaine, Racine ve Fenolon’un şiirlerini Türkçeye çevirerek bu eserinde toplamıştır. Şinasi’nin bu eseri ortaya koymasındaki amacı Klasik Fransız şiirini tanıtmaktır.

Durub-ı Emsal-i Osmaniye 

Şinasi’nin, Türk atasözlerini derlediği bir eseridir. Türk atasözlerini derli toplu bir arada görmek bakımından son derece önemli bir eserdir. Atasözleri alanında araştırma yapanların başvurduğu bir kaynak eser niteliğindedir.

Örnek 1:

Şinasi’nin, edebiyatımızda gerçekleştirdikleri arasında
aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Halk için roman yazma hareketini başlatmıştır.
B) Dilde sadeleşme hareketine öncülük etmiştir.
C) La Fontaine’den çeviriler yapmıştır.
D) İlk özel gazeteyi çıkarmıştır.
E) İlk tiyatro yapıtını yazmıştır.

                                                              (2007 - ÖSS)

Çözüm: Şinasi’nin, edebiyatımızda gerçekleştirdikleri
arasında A’daki yargı yoktur. Çünkü Şinasi hiç roman
yazmamıştır.

                                                                   Cevap A

Örnek 2:

Tanzimat Edebiyatının kurucularındandır. Şiir de yazmış

olmakla birlikte asıl ününün gazetecilik alanındaki

çalışmalarıyla sağladı. Çıkardığı Tasvir-i Efkâr gazetesinde

halkın anlayacağı bir dille yazmanın gerekliliğini

savundu. Düzyazıda noktalama işaretlerini kullanarak

düşüncelerini kısa, yalın cümlelerle anlattı. Konuşma

dilini başarıyla kullanarak batı tekniğine uygun tiyatronun

ilk örneğini de o verdi.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Namık Kemal 

B) Ziya Paşa

C) Şinasi 

D) Şemsettin Sami

E) Agâh Efendi

                                                                  (1998 - ÖYS)

Çözüm: Asıl ününü gazeteciliğinden sağlaması, “Tasvir-

i Efkâr” gazetesini çıkarması, düzyazıda noktalama

işaretlerini kullanması bilgilerinden parçada sözü edilen

sanatçının Şinasi olduğunu anlıyoruz.

                                                                    Cevap C