TANZİMAT EDEBİYATINDA COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)

TANZİMAT EDEBİYATINDA COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)

Birinci dönem Tanzimatçıları, divan edebiyatı kültürüyle yetiştikleri için eski şiir anlayışından büsbütün kopamamışlardır. Bu bakımdan Tanzimat’ın ilk dönemine ait şiirler genelde, biçimsel açıdan divan şiirinin bir devamı sayılabilir. Namık Kemal “Lisan-i Osmani’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazalar” isimli uzun makalesinde şiirin, fikrin gelişmesine ve halkın eğitilmesine olan büyük hizmetinden söz eder. Divan edebiyatının gerçekle ilgisizliğine, yapmacıklığına, boşluğuna şiddetle hücum eden Namık Kemal, edebiyatın yeniden düzenlenmesini ister. Bunun içinde her şeyden önce yeni bir anlatım yolu, yeni bir dil bulunmasını gerekli görür. Dilin bir an önce konuşma diline yaklaştırılması gerekliliğini savunur. Namık Kemal gibi düşünen pek çok şair, şiir alanında yenilikler yapmaya çalışmıştır. Ancak özellikle birinci dönemde biçim olarak eski, içerik olarak yeni bir şiir anlayışı hâkim olmuştur.

Tanzimat Dönemi şiirinin genel özellikleri:

• Hak, adalet, uygarlık, özgürlük, yurtseverlik gibi temalar şiire girmiştir.
• Birinci dönemde toplumsal duyarlılıklar, ikinci dönemde aşk, doğa gibi bireysel temalar öne çıkmıştır.
• Ağırlıklı olarak aruz ölçüsü kullanılmıştır. Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, A. Vefik Paşa, Abdülhak Hamit, Recaizâde M. Ekrem hece ölçüsüyle şiir denemeleri de vardır.
• İkinci dönem sanatçılarından Recaîzade Mahmut Ekrem, uyağın göze göre değil, kulağa göre olması gerektiğini savunmuştur.
• Nazım birimi olarak beyit kullanılmıştır. Abdülhak Hamit gibi sanatçılar yeni biçimler denemiştir.
• Parça güzelliği yerine bütün güzelliği benimsenmiştir.
• Divan edebî nazım şekilleri kullanılmıştır. İkinci dönemde özellikle Abdülhak Hamit yeni şekiller denemiştir.
• Birinci dönem sanatçıları şiirle halka ulaşmayı amaçladıklarından divan edebiyatına göre sade bir dili benimserken, ikinci dönem sanatçıları ağır bir dil kullanmışlardır.
• Yeni Türk şiirinde doğa betimlemesinin ilk örnekleri verilmiş; Abdülhak Hamit Tarhan ilk pastoral şiirleri yazmıştır.
• Tanzimat şairleri bireysel duygu düşünce ve anlatıma önem vermiş, böylece Türk edebiyatına Batı’daki bireyci anlayışı getirmişlerdir.
• Fransız edebiyatının etkisinde kalınmıştır.

Tanzimat şiiri ile divan şiiri karşılaştırması:

• Divan edebiyatında aşk, tabiat, tasavvuf, ahlak, din ve devlet büyüklerine övgü temaları; Tanzimat edebiyatında ise hürriyet, eşitlik, adalet, kanun, esaret gibi yeni temalar işlenmiştir.
• Divan edebiyatında Arap-İran edebiyatlarından alınan nazım şekilleri kendi klasik kurallarına göre kullanılırken, Tanzimat edebiyatında bu nazım şekilleriyle yeni içerikler anlatılmıştır.
• Divan edebiyatında süslü ve ağır bir dil, Tanzimat edebiyatında daha sade bir dil benimsenmiştir.
• Divan edebiyatında “Sanat sanat içindir.”, Tanzimat birinci dönemde “Sanat toplum içindir.”, Tanzimat ikinci dönemde ise “Sanat sanat içindir.” anlayışı hâkimdir.
• Divan şiirinde parça güzelliği, Tanzimat şiirinde ise konu birliği ve bütün güzelliği ön plandadır.
• Divan şiirinde seçkin bir zümreye, Tanzimat birinci dönemi şiirinde ise halka hitap edilmiştir.
• Divan edebiyatında hece ölçüsü önemsenmezken, Tanzimat edebiyatında az da olsa hece ölçüsüyle şiirler yazılmıştır.
• Divan şiirinde “göz için kafiye”, özellikle Tanzimat ikinci kuşağında ise “kulak için kafiye” anlayışı benimsenmiştir.
• Divan şiirinde nazım şekilleri başlık gibi kullanılırken, Tanzimat şiirinde şiire içerikle ilgili başlıklar konmaya başlanmıştır.

Örnek 1:

Tanzimat şiiri, divan şiirinin en çok teknik özelliklerine
bağlı kalmıştır. Bu dönemde hece ölçüsüne duyulan ilgi
biraz artmış ama aruz eski egemenliğini sürdürmüştür.
Divan mazmunları, biçimleri ve sanatlarından da
büsbütün vazgeçilmemiştir. Bunun içindir ki biçim bakımından
Tanzimat şiirinde terimsel anlamıyla bir bütünlük
yoktur. Bunun yanı sıra konu alanı genişlemiş,
divan şiirinde olmayan yeni kavramlar şiire girmiştir.

Bu parçada Tanzimat şiiriyle ilgili olarak aşağıdakilerin
hangisine değinilmemiştir?

A) Söz sanatlarına yer verildiğine
B) İçeriğin değiştiğine
C) Hece ölçüsünün denendiğine
D) Kalıplaşmış sözlerin kullanıldığına
E) Halk dilinden yararlanmaya çalışıldığına

                                                                     (1991 - ÖYS)

Çözüm: Parçada Tanzimat şiirinde halk dilinden yararlanılmaya
çalışıldığına dair bir ipucu yoktur.

                                                                         Cevap E

Örnek 2:

Aşağıdaki dizelerin hangisinde özellikle Tanzimat
Dönemine özgü bir kavram yoktur?

A) Memleket bitti yine bitmedi hâlâ sen ü ben
     Bize bu hâl ile bizden büyük olmaz düşmen
B) Olmuş insâna taasub bir onulmaz illet
     Hüsn-i tedbîrin ile kurtulur andan millet
C) Felek her türlü esbâb-ı cefâsın toplasın gelsin
     Dönersem kahpeyim millet yolunda bir azîmetten
D) Kanı ol gül gülerek geldiği demler şimdi
     Ağlarım hâtıra geldikçe gülüştüklerimiz
E) Ne efsûnkâr imişsin âh ey dîdâr-ı hürriyyet
     Esîr-i aşkın olduk, gerçi kurtulduk esâretten

                                                                      (2010 - LYS)

Çözüm: A’daki “memleket”, B ve C’deki “millet”,
E’deki “hürriyet” kavramları ilk kez tanzimat Döneminde
kullanılmıştır. D’de ise böyle bir kavram yoktur.

                                                                         Cevap D