Kutadgu Bilig

Kutadgu Bilig

11. yüzyılın başlarında Balasagun’- da doğmuş olan Yusuf Has Hacip, asil bir aileye mensuptur. Balasagun’da yazmaya başladığı Kutadgu Bilig adlı kitabını 1069 yılında Kaşgar’da tamamlayarak Karahanlı hakanlarından Tabgaç Buğra Han’a sunmuştur.
Kutadgu Bilig, Hakaniye lehçesiyle yazılmış, didaktik bir eserdir. “Mutluluk veren bilgi” anlamına gelmektedir. İnsana her iki dünyada gerçekten kutlu olmak, mutlu yaşamak için gerekli yolu göstermeyi amaçlayan bu kitap, aruz vezni ile yazılmıştır. Nazım şekli mesnevidir. Ayrıca içerisinde pek az miktarda dörtlükler de vardır.
Edebiyatımızda aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk eser olarak kabul edilmektedir. Eserde adaleti, aklı, saadeti ve devleti temsil eden dört kahramanın çevresinde gelişen olaylarla yazar, devlet idaresinin ve sosyal düzenin nasıl olması gerektiğini anlatır. Kutadgu Bilig, Karahanlılar çağının siyasi ve kültürel bakımdan önemli bir merhalesini temsil eder. Kutadgu Bilig, alegorik bir münazara karakterindedir. Münazaranın kahramanları dört kişiden ibaret olmakla beraber, genel olarak ağırlık noktalarını, iki kişi arasındaki konuşmalar oluşturur. (Kün-toğdı: kanun; Ay-toldı: saadet; Ögdülmiş: akıl; Odgurmış: akibet) Kutadgu Bilig, dil özellikleriyle olduğu kadar düşünce derinliği ve zevk inceliğiyle de yeni bir çığır açan eserlerdendir.
Eserin temelinde kamil insan kavramı yatmaktadır. Özellikle insanı geliştiren ve güçlendiren faziletler dikkati çeker: Bilgi edinmek, okumak, güzel yazmak, çeşitli bilimlere sahip olmak, sevilen millî sporlara ve maharetlere değer vermek başta gelir. Bir yönü ile bir nasihatname niteliğinde olan Kutadgu Bilig, başka bir yönü ile de bir siyasetname karakterindedir.

Kutadgu Bilig’den
Uluğ boldung ersa kiçik tut köngül
Uluğka kiçiklik yaraşır oğul
(Ulu oldunsa küçük tut gönlünü
Ululara küçüklük yaraşır oğul)

Biliklik sözi yerge suf tek turur
Akıtsa sufuğ yerde nimet bolur
(Bilginin sözü toprakta su gibidir
Akıtsa suyunu yerde nimet olur)

Ukuş kayda bolsa ulugluk bulur
Bilig kimde bolsa bedüklük alur
(Düşünce nerede olsa ululuk bulur
Bilgi kimde olsa büyüklük kazanır)