Kinaye

KİNAYE

Sözü kapalı bir şekilde anlatma sanatına kinaye denir. Bunun için şair, hem gerçek hem de mecaz anlama gelen sözcüklerden yararlanır. Sanatçı, bir sözcüğü hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek şekilde kullanarak anlatımda kinayeden yararlanır. Kinayede bir gerçek bir de mecaz anlam bulunur. Ancak sözcüğün mecaz anlamı, gerçek anlamını bastırmış durumdadır. Buna rağmen söyleyişte gerçek anlamın anlaşılmasına engel olacak bir durum yoktur. Bu söz sanatı sözün açıkça söylenmesinin hoş olmadığı durumlarda alay, şaka ve sitem için kullanılır. Böylece asıl amaç, dolaylı olarak söylenmiş olur. Örneğin bir insan için “O, eli uzun biridir.” dediğimizde aslında onun “hırsız” olduğunu vurguluyoruz. Ama gerçekte bu kişinin “el”i uzun da olabilir. Yine cömert kişiler için “eli açık” ifadesini kullanırız. Gerçekte kişinin eli açık olabilir; ama burada esas anlatılmak istenen sözcüğün mecaz anlamında gizlidir. “Eli açık” sözü ile kişinin cömertliğine vurgu yapmaktayız.

“Bulamadım dünyada gönle mekân
Nerde bir gül bitse etrafı diken”
Bu dizelerde kinaye vardır. “Gül” ve “diken” sözcükleriyle kinaye yapılmıştır. Gerçekte her gülün etrafında diken de vardır. Bu gerçek anlamdır; ama kastedilen bu değildir. Bundan hareketle mecaz anlam anlatılmak istenmiştir: Nerede bir iyilik, güzellik varsa onun etrafında kötülükler de vardır.

“Dadaloğlu’m der ki belim büküldü
Gözümün cevheri yere döküldü”
Birinci dizede “beli bükülmek” sözlerinde kinaye vardır. Gerçekte Dadaloğlu’nun ihtiyarlık veya hastalık nedeniyle beli bükülmüş olabilir. Ama şairin anlatmak istediği bu değildir. O, çektiği sıkıntıların büyüklüğünü, çokluğunu anlatmak için “beli bükülmek” sözlerini kullanmıştır.

“Dilber bezme (meclise) gelince yüzü güldü âşıkın”
Bu dizede “yüzü güldü” sözleri ile kinaye yapılmıştır. Burada anlatılmak istenen sevgilinin geldiğini gören âşığın “gülme”si, “bu duruma çok sevinmesi”dir.

Örnek:

Aşağıdakilerin hangisinde bir kinaye vardır?
A) Gönül sevdiğinden soğur
     Görülmeyi görülmeyi
B) Gölgesinde dinlendiğim
     Koca çamlar yerinde mi
C) Şu karşıma göğüs geren
     Taş bağırlı dağlar mısın
D) Elbet bir devasız dertten
     Doğan göz bir zaman ağlar
E) Uçtu kuşların kervanı
     Her biri bir dala gider
                                                           (1992 - ÖYS)
Çözüm: Kinaye sanatında sözün hem gerçek hem de
mecaz anlamını çağrıştıracak şekilde kullanılır. Özellikle
sözcüğün mecaz anlamı anlatılmak istenir. Böyle bir
kullanım C seçeneğinde vardır. “taş bağırlı dağlar” sözleri
ile kinaye yapılmıştır. Çünkü gerçekte dağların içi
(bağrı) taştır. Ama şair, burada dağların içinin taş olduğunu
değil merhametsiz, acımasız olduğunu anlatmak
istemiştir.
                                                            Cevap C

Örnek:

Yapıtlarında daha çok kırsal kesim insanlarını anlatan
birkaç yazar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’yla görüşmeye
gider. Bu ilgiden çok hoşnut olan Yakup Kadri,
bir ara merakla konuk yazarlara, nerelerden geldiklerini
sorar. Yazarlardan biri gülerek: “Yaban’dan geliyoruz
üstat, Yaban’dan!” der.

Parçada geçen “Yaban’dan geliyoruz” sözünde, aşağıdaki
açıklamaların hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir anlam inceliği yaratmak için bildiğini bilmezlikten gelme
B) Bir sözcüğü alışılmış anlamının dışında bir anlamda kullanma
C) Söylenmek isteneni en az sözcükle anlatma
D) Bir gerçeği sezdirmek için bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamıyla kullanma
E) Söz arasında, bilinen bir duruma işaret etme
                                                                    (1990 - ÖYS)
Çözüm: Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlama
gelecek şekilde kullanmaya kinaye denir. Bu soruda
“yaban” sözcüğünde böyle bir kullanım söz konusudur.
Çünkü yaban sözcüğünün gerçek anlamı ıssız
yer, kırsal kesimdir. Mecaz anlamı ise Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun
“Yaban” romanıdır. Soruda gerçek anlam söylenip mecaz anlam kastedilerek kinaye yapmışlardır.
                                                                          Cevap D