HALK EDEBİYATINDA ANLATMAYA BAĞLI METİNLER

HALK EDEBİYATINDA ANLATMAYA BAĞLI METİNLER

Halk edebiyatı içinde yer alan anlatmaya bağlı metin örnekleri, halk edebiyatımızın en güzel örneklerindendir. Bunlar içinde başta gelen, nazımla karışık halk hikâyeleri ve masallardır. Dil sadedir. Halk nesrinin kaynağı, halkın ağzıdır. Halkın ağzından derlenen bu hikâye ve masallar sözlü folkloru oluşturur. Dede Korkut Hikâyeleri, halk nesrinin elimize geçen en önemli ve en eski örneğidir.
Halk nesri, halkın dilini yansıtır. Onun için sadeliğini hep korumuştur. Ferhat ile Şirin, Mahmut ile Elif, Tahir ile Zühre, Kerem ile Aslı gibi halk hikâyelerinde nesirle nazım iç içedir.
Türk halk nesrinin en güzel örnekleri atasözlerinde, deyimlerde, bilmecelerde, masallarda, halk hikâyelerinde yer alır.

1. Destan

Destanlarda nazım nesir iç içe olduğundan destanı nesir türleri içinde de değerlendirebiliriz. Kahramanlarının başından geçen olayları olağanüstü coşkulu bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan eserlerdir. Halk edebiyatında Danişmend Gazi Destanı ve Battal Gazi gibi destanlar günümüzde bile bilinir.

2. Masal

Hayal ürünü olan, bilinmeyen bir zamanda geçen, anlatılanlara inandırmak iddiası bulunmayan hikâyelerdir. Kişiler ve olaylar insanüstü özellikler ve nitelikler taşır. Dinleyicinin dikkatini masalda toplayabilmek için masalın başında, sonunda ve bazen uygun görülen yerlerde masal tekerlemeleri söylenir.
Kahramanları hayvan, peri vb. olan masallar da vardır. Anadolu’ya ait derlenmiş ve derlenmemiş birçok masal vardır.

Masallar iki bölümde incelenir:

Halk masalı: Halkımızın ortak malı (anonim) olup onun yaşamını, inanç ve geleneklerini yansıtan masallardır. Kim tarafından anlatıldığı bilinmeyen bu masallar halkımızın içinden ve hayalinden doğmuştur.

Sanat masalı: Kimi zaman, bazı sanatçılarımız, halk masallarını güzel bir üslupla kaleme alır. Yazarların hayal ve sanat güçlerini de kullanarak ortaya çıkardığı masallardır. Bu masallar, yazarının belli olması bakımından halk masalından ayrılır.

Masalların genel özellikleri:

• Olağanüstü olaylara yer verilir.
• Kişiler, olağanüstü niteliklere sahiptir.
• Olayın yaşandığı yer ve zaman belirsizdir.
• Öğüt verici, eğitici bir niteliği vardır.
• Evrensel niteliklere sahiptir.
• Kalıplaşmış tekerlemelerle başlar.
• Genellikle mutlu sonla biter.
• Sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
• Hayal ürünü kurmaca metinlerdir.
• Daha çok, -miş’li geçmiş zaman kipiyle anlatılır.
• Anlatmaya bağlı metin türleri içindedir.

Örnek:

Aşağıdakilerden hangisi masalın özelliklerinden
biri değildir?

A) Olayın belli bir zaman bağlanmaması
B) -miş’li geçmiş zamanla anlatılması
C) Belli bir yazarının bulunmaması
D) Millî duygularla dinî inançları işlemesi
E) Eğitici nitelik taşıması
                                          (1989 - ÖYS)

Çözüm: A, B, C ve E seçeneklerindeki özellikler
masalla ilgilidir. masallarda millî duygularla ve dinî
inançlar işlenmez. Bu, destanın özelliğidir. masallarda
evrensel mesajlar verilir. Bu nedenle D seçeneğindeki
özellik masalın özelliklerinden biri değildir.
                                              Cevap D

3. Halk Hikâyeleri

Geleneksel bir içeriği olan, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan hikâyelerdir. Halk hikâyeleri eski destanlarla roman arasındaki aşamayı oluşturan geçiş dönemi eserleridir.
Türk Halk Edebiyatının düzyazı alanındaki hikâyeler, Türk, Arap ve İran-Hint kaynaklı olmak üzere üç grupta toplanır.

Türk kaynaklı hikâyeler: Dede Korkut, Köroğlu, Danişmendname, Kerem ile Aslı, Âşık Garip, Karacaoğlan ile İsmigan Sultan, Emrah ile Selvihan…
Arap kaynaklı hikâyeler: Yusuf ü Züleyha, Ebu Müslim, Battalname, Leyla ile Mecnun
Hint-İran kaynaklı hikâyeler: Ferhat ile Şirin, Kelile ve Dimne

Halk hikâyeleri konu itibariyle aşk ve kahramanlık hikâyeleri olmak üzere iki büyük kola ayrılır.

a. Kahramanlık hikâyeleri: Soylu savaşçıların ve hükümdarların kahramanlıklarını dramatik bir üslupla işleyen hikâyelerdir. Konuları, bakış açıları ve üsluplarıyla kahramanlık şiirlerinin düzyazıdaki karşılığıdır. Sözlü ve yazılı olabilir. Anlatılmak üzere üretilen bu tür hikâyelerde sözlü gelenekteki birçok kalıp kullanılır. Türk Edebiyatı’nda bu tür hikâyelere sık rastlanır. Sözlü gelenekteki destanların yanı sıra Hazreti Ali’nin inanılmaz kahramanlıklarını konu alan halk hikâyeleri vardır. Kan Kalesi, Hayber Kalesi gibi Hz. Ali’nin cenklerini anlatan hikâyeler tarihî - dinî halk hikâyeleri kabul edilir.
Kahramanlık hikâyeleri eski destanlardan izler taşır. Destanlardaki birçok unsur şartlara ve olaylara uyum sağlamıştır. Kahramanlık hikâyelerinin başında Dede Korkut Hikâyeleri gelmektedir. Köroğlu hikâyesi ve çeşitli kolları da bu türe girer.

b. Aşk hikâyeleri: Halk içinde yaşanmış ve derin izler bırakmış aşkların hikâyeleridir. Gerçekten yaşanmış olanlar da vardır. Âşk hikâyelerinden bazıları hayalîdir. ( Elif ile Mahmut, Derdi-yok ile Zülfü-siyah). Âşık Garip, Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Ercişli Emrah ile Zelvi Han ise efsaneleşmiş hayatları anlatan hikâyelerdir.
Ferhat ile Şirin, Yusuf ile Züleyha gibi hikâyeler ise Divan edebiyatındaki mesnevilerden alınmıştır.

Halk Hikâyelerinin özellikleri şunlardır:

• Halk hikâyelerinde olaylar sade bir dille anlatılır. Halk hikâyelerini aşıklar arada saz çalarak taklitler yaparak anlatırlar.
• Sevgi ve kahramanlık konuları işlenir.
• Kişiler gerçek yaşamdakilere yakındır; olağanüstü olaylar oldukça sınırlıdır.
• Oluştukları çağdaki sosyal yapıyı ve iç mücadeleleri yansıtır.
• Anlatım nazım ve nesre dayalıdır.
• Anlatıcıları okur-yazar, az çok kültürlü kişilerdir, halk ozanıdır..

Örnek:

Halk hikâyeleriyle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan
hangisi yanlıştır?

A) Sevgi ve kahramanlık konuları işlenir.
B) Kişiler gerçek yaşamdakilere yakındır; olağanüstülükler oldukça sınırlıdır.
C) Oluştukları çağdaki sosyal yapıyı ve iç mücadeleleri yansıtır.
D) Anlatım tümüyle nesre dayalıdır.
E) Anlatıcıları okur yazar, az çok kültürlü kişilerdir.
                                                                 (1997 - ÖYS)

Çözüm: Halk hikâyeleri, nazım ve nesrin karışık olduğu
hikâyelerdir. Dolayısıyla D seçeneğinde verilen bilgi
yanlıştır.
                                                                 Cevap D