Mani

Mani

Anonim Halk şiirinde en küçük nazım biçimidir. Yedi heceli dört dizeden oluşur. Uyak düzeni aaxa şeklindedir. Birinci ve üçüncü dizeleri serbest, ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklı maniler de vardır (xaxa). Manilerin ilk iki dizesi uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir. Temel duygu ve düşünce son dizede ortaya çıkar. Başlıca konusu aşk olmakla birlikte her türlü konuda da söylenmiştir.

Uzaktır seçilmiyor
Gönüldür geçilmiyor
Gönül bir top ibrişim
Dolaşmış açılmıyor

Yemenimin uçları
Çıkamam yokuşları
Selam edin yârime
Yedi dağın kuşları

Birinci dizesi yedi heceden az olan maniler de vardır. Dizeleri cinaslı uyaklarla kurulduğu için böyle manilere “Cinaslı Mani” ya da “Kesik Mani” denir.

Cinaslı mani örnekleri

Böyle bağlar
Yâr başın böyle bağlar
Gül açmaz bülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar

Niçin kondun a bülbül
Bağımdaki asmaya
Ben yârimden ayrılmam
Götürseler asmaya

Maniler, halk arasında yaygın olarak kullanılan, genellikle karşılıklı söylenen bir nazım türüdür.

Aşağıda “gelin - kaynana” arasında karşılıklı söylenen maniler yer almaktadır.

Rafta hedik kaynana
Dişi gedik kaynana
Oğlun çerez getirdi
Sensiz yedik kaynana

Tereye petek koydum
İçine ipek koydum
Gelinimin adını
Zincirli köpek koydum

Mani’leri konularına göre Pertev Naili Boratav on bölümde toplar:

• Niyet manileri
• Atışma manileri
• Tarlada ve işte çalışırken gelip geçenlere söylenen maniler
• Bekçi ve davulcu manileri
• Satıcıların söyledikleri maniler
• Semai kahvelerinde söylenen cinaslı maniler
• Âşık hikâyecilerin söyledikleri maniler
• Mektup manileri
• Düğünlerde söylenen maniler
• Mani kıtalarından oluşmuş, mani özelliğini yitirmemiş ‘’basit makamlı’’ veya konuşma üslubundaki maniler.

Manilerin genel özellikleri:

• Manilerin yazarları belli değildir.
• Kafiye düzeni a-a-b-a biçimindedir.
• Anlatılmak istenen duygu ya da düşünce son iki dizede bulunur.
• İlk iki dize, son iki dize ile yalnız ölçü ve kafiye bakımından ilgilidir.

Örnek 1:

Bahçelerde gül gerek
Güllere bülbül gerek
Senin gibi güzele
Bencileyin kul gerek

Bu dörtlüğün nazım biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Divan
B) Varsağı
C) Destan
D) Koşma
E) Mani
                                                       (1994 - ÖYS)

Çözüm: Dörtlüğün 7’li hece vezni ile yazılmış olması,
ilk iki dizenin doldurma olması, asıl söylenmek istenenin
sonradan söylenmiş olmasına bakılarak mani olduğunu
söyleyebiliriz.
                                                             Cevap E

Örnek 2:

Bir halk edebiyatı ürünü olan “mani” ile ilgili aşağıdaki
bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Yazarları belli değildir.
B) Kafiye düzeni a-a-b-a biçimindedir.
C) Anlatılmak istenen duygu ya da düşünce son iki dizede bulunur.
D) İlk iki dize, son iki dize ile yalnız ölçü ve kafiye bakımından ilgilidir.
E) Yalnızca aşk konusu işlenir.
                                                                           (1990 - ÖYS)

Çözüm: Maniler hemen her konuda söylenmiştir, dolayısıyla
E seçeneğinde verilen “Yalnızca aşk konusu işlenir.”
bilgisi yanlıştır.
                                                                                 Cevap E

Örnek 3:

Böyle bağlar
Yâr başın böyle bağlar
Gül açmaz bülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar

Bu maniyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Cinaslı uyak kullanılmıştır.
B) Benzetmelere yer verilmiştir.
C) İlk iki dize uyak oluşturma amacıyla kullanılmıştır.
D) Uyak düzeni aaba biçimindedir.
E) Kesik mani olarak adlandırılır.
                                                               (2009 - ÖSS)

Çözüm: Sözü edilen bağlarda gülün açmadığı, bülbülün
ötmediği söylendiğinden, bu manide benzetmeye
yer verilmemiştir.
                                                                      Cevap B