Destan

Destan

Destanlar, kökü tarihe dayanan, ilhamını tarihten alan bir halk edebiyatı verimi olduğundan, Türk milletinin tarihten önceki çağlarda yaşayış ve inanışlarını destanlarda, olduğu gibi bulabiliriz.

Destanlar, milletlerin zihinlerinde derin etki bırakan savaş, göç, afet, kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmiş, halk arasında kendiliğinden oluşan uzun manzum hikâyelerdir. Destanlar, sadece eski, köklü bir tarihî geçmişi olan milletlere özgüdür. Bir millet büyük olaylar, savaşlar vb yaşamamışsa destanı oluşmaz.

Sözlü edebiyatın en önemli kaynağı destanlardır. Dünya edebiyatları içinde destanlar yönüyle en zengin edebiyat, Türk edebiyatıdır. Diğer milletlerin bir veya iki destanı varken Türklerin bunlardan fazla destanı vardır.

Destanların özellikleri şunlardır:

• Bir milletin ortak hayat görüşlerini yansıtır.
• Olağanüstü özellikler taşır.
• Destan kahramanları toplum içinde seçkin kişilerdir. (Kral, Han, Hakan... vb.)
• Oldukça uzundur.
• Anlatılan olaylar toplumda derin izler bırakmıştır.
• Millî dil ve nazım şekilleriyle söylenmiştir.
• Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde sıralanabilir.

Oğuz Kağan Destanı, Uygur Türkçesiyle

... Bolsıngıl tep dediler

Anung angagusu uşbu turur

Takı mundın song sevinç taptılar

K(e)ne künlerdin bir kün

Ay Kagannug közü yarup bodadı

İrkek ogul togurdı

Oşul ogulnung önglüki çırağı kök irdi

Agızı ataş kızıl irdi

Közleri al saçları kaşları kara irdi

Yakşı nepsikilerdin körüglükrek irdi ...

Günümüz Türkçesiyle

(Oğuz Han’ın doğuşu:)

... Olsun dediler.

Onun resmi işte budur:

Ondan sonra da yine sevinç ve neşe buldular.

Yine günlerden bir gün

Ay Kağan’ın gözü parladı; erkek oğul dourdu.

Bu çocuğun yüzü gök; ağzı ateş (gibi) kızıl,

Gözleri ela, saçları ve kaşları kara idi.

Perilerden daha güzeldi.

TÜRK DESTANLARI
İslamiyet’ten Önceki Türk Destanları 1.Altay Destanı ·         Yaratılış Destanı 2.Saka Destanları ·         Şu Destanı ·         Alp Er Tunga Destanı 3.Hun – Oğuz Destanları ·         Oğuz Kaan Destanı ·         Atilla Destanı 4.Köktürk Destanları ·         Bozkurt Destanı ·         Ergenekon Destanı 5.Uygur Destanları ·         Türeyiş Destanı ·         Göç Destanı	İslamiyet’ten Sonraki Türk Destanları ·         Satuk Buğra Han Destanı ·         Manas Destanı ·         Danişmendname (Danişmend Gazi Destanı) ·         Cengizname (Cengizhan Destanı) ·         Edige Destanı ·         Köroğlu Destanı ·         Battalname (Battal Gazi Destanı)

TÜRK DESTANLARINDA TİPLER

TÜRK DESTANLARINDA MOTİFLER


Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir.

1. Doğal Destanlar

Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir. Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir. Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz.

Yunanlıların: İliada, Odysseia
Finlilerin: Kalevala
Almanların: Nibelungen
Hintlilerin: Ramayana, Mahabarata
İspanyolların: Cid
Fransızların: Chanson de Roland
Sümerlerin: Gılgamış
Rusların: İgor
İranlıların: Şehname
Japonların: Şinto
Türklerin: Bozkurt, Şu, Göç… doğal destanlarıdır.

2. Yapma (Suni) Destanlar

Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce destanlaştırılmasıdır. Yapma destan örneği olarak şunları sıralayabiliriz:

Aineis: Virgilius yazmıştır.
Kurtarılmış Kudüs: Tasso yazmıştır.
Kaybolmuş Cennet: Milton yazmıştır.
Üç Şehitler Destanı: Fazıl Hüsnü Dağlarca yazmıştır.
Genç Osman Destanı: Kayıkçı Kul Mustafa yazmıştır.

Türklere ait yapay destanlar, tam anlamıyla milletimiz arasında yayılmış destanlar değildir.

Örnek 1:

Aşağıdaki dizilerden hangisi, sadece Türk destanlarını kapsamaktadır?

A) Alp Er Tunga – Oğuz – Türeyiş – Şehname
B) Şu – Türeyiş – Gılgamış – Oğuz
C) Türeyiş – Alp Er Tunga – Oğuz – Şu
D) Oğuz – Alp Er Tunga – Ramayana – Şu
E) Şehname – Oğuz – Şu – İlyada

                                                                     (1975)

Çözüm: Seçeneklerde geçen “Şehname” İranlıların,
“Gılgamış” Sümerlerin, “Ramayana” Hintlilerin, “İlyada”
Yunanların destanıdır. Dolayısıyla bu destanların
yer almadığı C seçeneğindeki destanların tamamı
Türklere aittir.
                                                                     Cevap C

Örnek 2:

Aşağıdaki destanlardan hangisi, birlikte verildiği
ulusa ait değildir?

A) Manas – İran
B) Ramayana – Hint
C) Nibelungen – Alman
D) Kalevala – Fin
E) Ergenekon – Türk

                                                               (1997 - ÖYS)

Çözüm: Manas Destanı, Kırgız Türklerinin destanıdır
ve dolayısıyla A seçeneğinde yapılan eşleştirme yanlıştır.
Diğer seçeneklerdeki eşleşmeler ise doğrudur.
                                                                       Cevap A

Örnek 3:

Aşağıdakilerin hangisinde doğal destanlar bir arada verilmiştir?

A) İlyada, Kalevala, Oğuz Kağan
B) İlyada, Kaybolmuş Cennet, Oğuz Kağan
C) Kaybolmuş Cennet, Kalevala, Şehname
D) İlyada, Kurtarılmış Kudüs, Kalevala
E) Kurtarılmış Kudüs, Şehname, Odysseia

                                                                    (1988 - ÖYS)

Çözüm: B seçeneğindeki Kaybolmuş Cennet, D ve E
seçeneğindeki Kurtarılmış Kudüs yapay destan olduğu
için B, C, D ve E seçeneği doğru cevap olamaz. A
seçeneğinde verilenler ise doğal destandır.
                                                                         Cevap A