Aruzla Yazılan Nazım Şekilleri

Aruzla Yazılan Nazım Şekilleri

Halk edebiyatında, bilhassa 17. yüzyıldan sonra bazı divan edebiyatı şekilleri de kullanılmış ve bunlara özel isimler verilmiştir. Hatta divan şiirinin mazmunlarını da kullanmışlardır. Bu durumun ortaya çıkmasında halk şairlerinin, aydınlar ve divan şairlerince hor görülmelerinin, değersiz ve güçsüz sayılmalarının etkisi de vardır.

Halk şiirinin Divan şiirinden aldığı belli başlı nazım şekli gazeldir. Gazel şeklinde şiir söylemek Yunus Emre ile başlamıştır.

Yunus Emre, dört mısra hâlinde kabul edilmesi mümkün olan musammat (mısra ortaları da kafiyeli) gazel şeklini kullanmıştır. Böylece bir gazel - koşma kaynaşması ortaya çıkmıştır.

Ben dervişim diyene, bir ün edesim gelir
Seğirdüben sesine, varıp yetesim gelir

Sırat kıldan incedir, kılıçtan keskincedir
Varıp anın üstüne, evler yapasım gelir

Ben günahımca yanam, rahmet suyunda yunam
İki kanat takınam, biraz uçasım gelir

Derviş Yunus bu sözü, eğri büğrü söyleme
Seni sigaya çeken bir Molla Kasım gelir
Yunus Emre

17. yüzyılda Gevheri ve Âşık Ömer, aruz veznini, divan şiiri dilini ve nazım şekillerini büyük ölçüde kullanmışlardır. Bu bir gelenek hâlini almış ve XIX. asrın sonuna kadar devam etmiştir.

Saz şairleri aruz ölçüsüyle “selis, divan, semâi ve kalenderî” söylemişlerdir. Bunlar birbirlerinden vezinleri, makamları ve ahenkleri ile ayrılmaktadır. Bunlar genellikle dörtlüklerle söylenmiştir.
Saz şairleri aruz ölçüsüyle “selis, divan, semâi ve kalenderî” söylemişlerdir. Bunlar birbirlerinden vezinleri, makamları ve ahenkleri ile ayrılmaktadır. Bunlar genellikle dörtlüklerle söylenmiştir.

Divan örneği
Dilberâ gülşâne doğru gel dedim gelmem dedi
Bezm-i âşıkane doğru gel dedim gelmem dedi

Gel dedim gelmem dedi nedir muradı dilberin
Yürü bizden yâne doğru gel dedim gelmem dedi

Selis örneği
Benden özge sana yok âşık-ı âvâre güzel
Sûziş-i firkat ile yakma beni nâre güzel

Dün gece dide-i hunhâr ile ettik de nigâh
Ciğerim bâşına açtın yine bir yâre güzel

Kalenderi örneği
İçtin mi a cânım yine mestâne durursun
Gamzen gibi âşıklara bîgâne durursun

Kimden söz işittin ki celâ hakkına dâir
Böyle güzelim hâtırı vîrâne durursun

Örnek:

Aşağıdaki sözcük dizilerinden hangisi, tümüyle halk
edebiyatı ürünlerinin adlarıdır?

A) ağıt – şarkı – mani – masal – tuyuğ
B) türkü – mesnevi – koşma – mersiye – atasözü
C) destan – mani – rübai – masal – şarkı
D) şarkı – türkü – rübai – koçaklama – mani
E) koçaklama – türkü – mani – masal – ağıt
                                                                            (1980)

Çözüm: Seçenekleri incelediğimizde seçeneklerde
yer alan tuyuğ, mesnevi, mersiye, rübai ve şarkının Divan
şiiri nazım türlerinden olduğunu görüyoruz. Bunların
yer almadığı E seçeneğinde yer alanlar tümüyle
Halk edebiyatı ürünleridir.
                                                                           Cevap E