ÂŞIK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ : Koşma

Koşma

Halk edebiyatında en çok kullanılan ve en çok sevilen nazım biçimidir. Genellikle hece ölçüsünün on birli (6+5 ya da 4+4+3) kalıbıyla üç veya beş dörtlük arasında söylenir. Şair koşmanın son dörtlüğünde adını ya da mahlasını söyler. İlk dörtlüğün kafiye örgüsü xaxa ya da aaab biçiminde olur. Diğer dörtlüklerin ilk üç dizesi kendi arasında kafiyelenir, dördüncü dize birinci dörtlüğün son dizesiyle kafiyelenir. Yani cccb, dddb…

Eğer benim ile gitmek dilersen
Eğlen güzel yaz olsun da gidelim
Bizim iller kıraçlıdır açılmaz
Yollar çamur kurusun da gidelim

Karac’oğlan der ki buna ne fayda
Hiç rağbet kalmadı yoksula bayda
Bu ayda olmazsa gelecek ayda
On bir ayın birisinde gidelim
Karacaoğlan

Örnek 1:

Gazel ve koşmanın karşılaştırılması ile ilgili aşağıdaki
yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Gazel, Divan edebiyatına; koşma, Halk edebiyatına özgü nazım biçimidir.

B) Gazelde nazım birimi beyit, koşmada dörtlüktür.

C) Gazel, aruzun istenilen her kalıbıyla yazıldığı hâlde, koşma, genellikle hece ölçüsü-nün 11’li kalıbıyla yazılır.

D) Gazel 10-20 beyitten, koşma 7-12 dörtlükten oluşur.

E) Gazellerin konusu sevgilinin güzelliği, aşk ve şarap; koşmalarınki ise genellikle aşk, sevgi ve doğa güzellikleridir.

                                                                                              (1993 - ÖYS)
Çözüm: Gazel 5 - 15 beyit; koşma 3 - 6 dörtlük arasında
söylendiği için D seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır.
                                                                                                 Cevap D

Örnek 2:

Divan edebiyatındaki “gazel”in konu bakımından
Halk edebiyatındaki benzeri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Varsağı
B) Destan
C) Türkü
D) Koşma
E) Nefes
                                                          (1992 - ÖYS)

Çözüm: Divan edebiyatındaki “gazel”le konu bakımından
benzerlik gösteren Halk edebiyatı nazım türü “Koşma”
dır. Her ikisi de sevgi, aşk, hasret gibi konular işler.
                                                             Cevap D

Koşmalar işlediği konulara göre değişik isimler alır.

a. Güzelleme: 
Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmalardır.

Evvel sen de yücelerden uçardın
Şimdi enginlere mi indin gönül
Derya deniz dağ taş demez aşardın
Kara menzilini aldın mı gönül

Yiğitliğim elden gitti yel gibi
Damağımda tadı kaldı bal gibi
Hoyrat eli değmiş gonca gül gibi
Bozulmuş bağlara döndün mü gönül
Karacaoğlan

b. Taşlama:
Bir kişi olay ya da durumu eleştiren koşmalardır.

Ormanda büyüyen adam azgını
Çarşıda pazarda insan beğenmez
Medrese kaçkını softa bozgunu
Selam vermeğe dervişan beğenmez
Kazak Abdal

Örnek 3:

Aşağıdaki dizelerden hangisi bir taşlamadan alınmış olabilir?

A) Ayna almış perçem düzer
     Zülfün tarayı tarayı
B) Kırık çanağı yok ayran içecek
     Kahveye gelir de fincan beğenmez
C) Eğil dağlar eğil üstünden aşam
     Yeni talim gelmiş varam alışam
D) Güzel gitti diye pınar ağladı
      Acıdı yüreğim yandı pınara
E) Avcılardan kaçmış ceylan misali
     Geçmiş dağdan dağa yoktur durağı

                                                          (1992 - ÖYS)

Çözüm: Taşlama Halk şiirinde alay, yergi, hiciv konulu
şiirlere verilen isimdir. “Kırık çanağı yok ayran içecek /
Kahveye gelir de fincan beğenmez” dizelerinde birisiyle
alay edilmektedir. Dolayısıyla B seçeneğindeki dizeler
bir taşlamaya aittir.
                                                                 Cevap B

Örnek 4:

Divan edebiyatında “hicviye” denilen alaylı yergi şiirinin
Halk edebiyatındaki karşılığı aşağıdakilerden
hangisidir?

A) Koşma
B) Semai
C) Taşlama
D) Destan
E) Türkü

                                                                      (1997 - ÖYS)

Çözüm: Divan edebiyatındaki “hicviye”nin Halk edebiyatındaki
karşılığı “Taşlama”dır. İşledikleri konular benzerlik
göstermektedir.
                                                                           Cevap C

c. Koçaklama: 
Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve kahramanlık konularını anlatan, savaşları tasvir eden koşmalardır.

Yiğitler silkinip ata binende
Derelerden boz kurtlara ün olur
Yiğit olan döne döne döğüşür
Kötüler kavgadan kaçar dön olur
Köroğlu

d. Ağıt: 
Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan acıları anlatmak amacıyla söylenen ölü çıkan evlerde, matem toplantılarında okunup ağlanılan şiirlerdir. Ağıtlar, eski Türk sagularını hatırlatır. Ağıtların çoğu on birli hece ölçüsüyle söylenmiştir. (Anonim halk şiiri ürünü olan ağıtlar da vardır).

Can evimden vurdu felek neyleyim
Ben ağlarım çelik teller iniler
Ben almadım toprak aldı koynuna
Yarim diye bülbül diller iniler
Dadaloğlu

Örnek 5:

Ela gözlerine kurban olduğum
Yüzüne bakmaya doyamadım ben
İbret için gelmiş derler cihana
Noktadır benlerin sayamadım ben

Bu dörtlükle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.
B) Redif vardır.
C) Tam uyak kullanılmıştır.
D) Koşma türünün özelliklerini taşımaktadır.
E) Benzetme sanatından yararlanılmıştır.
                                                                      (2006 - ÖSS)

Çözüm: Verilen dörtlükte her dizede 11 hece bulunduğundan
A, 2. ve 4. dizelerin sonundaki “-amadım ben”
sözleri redif olduğundan B, hece sayısı (11) ve uyak düzeniyle
(abcb) koşma özelliği gösterdiğinden D, “benler”
noktaya benzetildiğinden Edeki yargılar doğrudur.
2. ve 4. dizelerde geçen “doy-” ve “say-” sözcüklerindekki
“y” sesi yarım uyak olduğundan C’deki “Tam
uyak kullanılmıştır.” yargısı yanlıştır.
                                                                           Cevap C