TÜRK DESTANLARINDA MOTİFLER

TÜRK DESTANLARINDA MOTİFLER

Destan motifleri, destan kahramanları ile iç içe bir durumdadır.

Işık motifi: Işık, destanlara aydınlık veren dinî bir motiftir. Destanların büyük kahramanları ve onların evlenecekleri kadınlar çok defa kutsal bir ışıktan doğarlar. Yaratılış destanındaki Ak-Ana, ışıktan bir kadın sembolüdür. Oğuz Kağan destanında Oğuz’un evlendiği kadın gökten inen mavi bir ışıktan doğar. Yine Oğuz Kağan destanındaki Oğuz ordularına yol gösteren kurdun Oğuz’un çadırına inen bir ışıktan doğduğu belirtilmektedir.

Ağaç motifi: Ağaç motifi, Türk destanlarının asıl ögelerinden birisi olarak kabul edilir. Önemi büyük olan ağaç destanlarda kutsallaştırılmak sureti ile yok edilmesinin önüne geçilmiştir. Bu motif Türklerin ilkel çağlardan gelen bir önemli bir geleneğinin sembolleştirildiği kavramlardandır. Göktürkler ve Uygurlar devrinde ağaç kutsal sayılmıştır. Oğuz Kağan destanında Oğuz’un evlendiği ikinci karısı göl ortasında kutsal bir ağacın kovuğunda yaratılmıştır. Ergenekon destanında da meyve veren ağacın kesilmesi kesinlikle yasaktır.

At motifi: Türk destanlarında ve diğer sözlü anlatı ürünlerinin hemen hepsinde at, önemli bir konuma sahiptir. Bunun temelinde Türk halkının göçebe kültürünün büyük etkisi bulunmaktadır. Destanlardaki alp kişi destan içindeki kaderini sahibi bulunduğu atla birlikte yaşar. Destanlarda kahramanların en büyük yardımcısı atıdır. At destanlarda tıpkı kahraman gibi olağanüstü özelliklere sahiptir. Kahraman atı olmadan hiçbir iş beceremez. Âdeta, destanlarda zaferin ve mağlubiyetin gerçek sahibi attır. Battal Gazi’nin Aşkâr’ı olağanüstü anlayışla bir mağarada, bir ruhtan şekillenmiştir. Köroğlu’nun Kırat’ı insan gibi zeki ve anlayışlıdır.

Rüya motifi: Rüyalar, destan kahramanlarının hareket tarzlarının tayinine ve gelecekteki olaylardan haberdar olmalarına yaraması bakımından destanlarda önemli bir yer tutar. Türk destanlarında ilk rüya motifine Alp Er Tunga’ya bağlanan Oğuz destanında Uluğ Türk tarafından görülen rüyada rastlanmaktadır. Rüya motifine Dede Korkut, Manas Destanı ve Battal Gazi Destanı’nda da rastlanmaktadır. Battal Gazi’nin karısı Gülendam, Battal Gazi’yi rüyasında görür ve müslüman olur. Kısa bir süre sonra da Battal Gazi ile evlenir.

Kurt motifi: Destanlarda kurt Türkün hayat ve savaş gücünün bir simgesi olarak belirtilmiştir. Kimi Türk boylarının bayrak ve flamalarına sembol olarak geçmiştir. Uygurlara ait Türeyiş Destanı’nda Uygurlar kurttan türemiştir, diye anlatılmaktadır. Göktürk Destanlarında da kurt motifi özenle işlenmiş, Türklerin yeniden çoğalışları bu motife bağlanmıştır. Kurt, destanlarda Börte Çine ve Asena adları ile bir sembol durumunu almıştır.

Geyik motifi: Kimi Türk destanlarında rastlanan geyik motifi kutsal özelliğini korumaktadır. Bu nedenle Anadolu’nun çeşitli yerlerinde geyik avlamanın uğursuzluk, hatta felaket getireceğine inanılır. Geyiğin kutsallığı nedeniyle geyik boynuzunun kimi evlerde uğur için duvara asıldığı bilinmektedir.

Ok ve yay motifi: Destanlarda ok ve yay unsuru daha çok destan kahramanının hüner ve maharetini sergilemek için bir vasıta olarak değer kazanır. Bu nedenle ok ve yay destan kahramanlarının kişiliğini değerlendiren millî bir motiftir. en yaygın ve etkili şekli ile Oğuz Destanı’nda görülür. Uluğ Türkün rüyası bunun işaretidir.