DİVAN EDEBİYATI : NESİR BİÇİMLERİ

DİVAN EDEBİYATINDA NESİR BİÇİMLERİ

1. Tezkire 

Ünlü kişilerin yaşam öykülerinin toplandığı kitaba verilen isimdir. Şairlerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretü’ş- şuara ya da tezkire-i şuara, din adamlarının yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretü’l evliya, hattatların yaşam öykülerini anlatanlana tezkiretü’l-hattatin, bilginlerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkire-i ilmiye, Halvetiye tarikatı şeyhlerinin yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretü’l- halvetiye, müzisyenlerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkire-i musikişinasan denir. Tezkireler ilk kez İran edebiyatında ortaya çıkmıştır. Türk edebiyatının ilk tezkiretü’ş-şuara’sını Ali Şir Nevai, “Mecalisü’n-Nefais” adıyla yazmıştır. Sehi Bey’in “Heşt Behist”, Latifî’nin “Tezkiretü’ş-Şuara” adlı eserleri de tezkire türündedir.

2. Evliya Tezkiresi 

Din büyüklerinin gerçek ya da efsaneleştirilmiş yaşam öyküleri ile kerametlerini anlatan kitaplardır. İçinde İslam velilerinin yaşamlarına ilişkin bilgilerin yanında vaazlar ve ahlaki öğütler de yer alır. Sinan Paşa’nın Tezkiretü’l- Evliya adlı eseri ile Ahmed Hilmi’nin Ziyaret-i Evliya adlı çalışmaları bu türün divan edebiyatımızdaki başlıca örnekleridir.

Örnek:

Biyografi türüyle benzerlik gösteren eserlere Divan

edebiyatında ne ad verilir?

A) Tezkire
B) Münşeat
C) Hamse

D) Velâyetname
E) Siyer

                                                             (1991 - ÖYS)

Çözüm: Günümüzde biyografi adı verilen önemli kişilerin

hayatını anlatan yazı türünün Divan nesrindeki

karşılığı tezkiredir.

                                                                Cevap A

3. Tarih 

Geçmiş olayları, geçmiş belli bir dönemi, belli bir kişi ya da kahramanı çevresi ve dönemiyle birlikte anlatan sanatlı düzyazı türüdür.

4. Sefaretname 

Devlet tarafından bir görevle yurt dışına gönderilen elçilerin ya da bunların yanlarında bulunanların gittikleri yerin durumuna ve özelliklerine ilişkin izlenimlerini, görüşlerini, olayları anlattıkları eserlerdir. En tanınmış örneklerden biri Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Sefaretnamesi’dir.

5. Seyahatname 

Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri izlenim ve bilgileri aktardıkları edebî eserlerin tümüne seyahatname denir. Temel amaç, yurt dışı ya da içinde gezilen yerlerin doğal güzelliklerini, toplumsal yaşamlarını, gelenek ve göreneklerini tanıtmaktır. Seyahatnameler çoğu kez birer tarihî eser olarak görülür. Evliya Çelebi’nin Seyahatname’si bu türün ilk örneğidir. Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’si de bu türe güzel bir örnektir.

6. Siyasetname 

Devlet adamlarına yöneticilik sanatına ilişkin bilgiler veren edebî eserlerin genel adıdır. Genel olarak hükümdarlar için kaleme alınmış olan siyasetnamelerde onların sahip olması gereken nitelikler, saltanatın şartları ve kuralları anlatılır. İdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği belirtilir ve kötü yönetimlerin zararlı sonuçları açıklanarak, yöneticiler uyarılır. Vezirler ve emirler için yazılmış siyasetnameler de vardır. Siyasetnamelerin en ünlüsü Selçuklu veziri Nizamülmülk’ün Melikşah’ın isteği üzerine kaleme aldığı Siyasetname’dir. Türk edebiyatının en önemli siyasetnamesi ise Yusuf Has Hacib’in Kudatgu Bilig adlı kitabıdır.

7. Münşeat 

Mektuplardan ya da çeşitli konulardaki düzyazılardan oluşan kitaplara verilen isimdir. Kapsamına göre üçe ayrılır.

8. Kısas-ı Enbiya 

Peygamberlerle ilgili kıssaları içeren eserlerin genel adıdır. İlk kısas-ı enbiya Kısai’nin 9. yüzyılda yazdığı Kitabü Kısasi’l-Enbiya adlı eseridir. Türkçe kısas-ı enbiya kitapları arasında Rabguzi’nin 1310’da Çağatay Hanı Termaşir’in emiri Nasuriddin Tokboğa’nın emriyle yazdığı Kısasü’l-Enbiya ve Ahmet Cevdet Paşa’nın Kısası- Enbiya ile Tevarih-i Hulefa adlı eserleri sayılabilir.

9. Siyer 

Hazreti Muhammed’in hayatını ya da halifeler ve hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını, uluslararası ilişkilerini konu edinen nesir biçimidir.