Kişisel Hayatı Konu Alan Metin Türleri: Biyografi (Yaşam Öyküsü)

BİYOGRAFİ (YAŞAM ÖYKÜSÜ)

Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret gibi alanlarda haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız bir görüşle yazılan inceleme yazılarına “biyografi (yaşam öyküsü, hayat hikâyesi)” denir. Eskiden bu tür yazılara “tercüme-i hâl” denirdi.
Biyografide amaç, söz konusu kişiyi tüm yönleriyle tanıtmaktır. Biyografilerde anlatılan kişinin özellikle hayatı, eserleri, kişiliği, görüşleri konu edilir.
Biyografide kişinin nerede doğduğu, çocukluğunun nasıl bir ortamda geçtiği, öğrenim hayatı, yaptığı işler, çalıştığı yerler, kişiliği, huy ve karakteri, davranış özellikleri, başarılı olduğu alanlar, eserleri, ürünleri anlatılır.
Belgelere ve örneklere dayandırılarak hazırlanan biyografiler sanat ve meslek alanındaki tarihçiler için önemli kaynaklardır. Biyografiler belgesel nitelikte olup gelecek kuşaklara önemli bilgilerin, tecrübelerin, örneklerin, görüşlerin aktarıldığı kaynaklardır.

Dünya Edebiyatında Biyografi

Tarihte ölen kişinin yaşamını ve yapıtlarını öven mezar yazıtları ve cenaze törenlerindeki konuşmalar yaşam öykülerinin ilk örnekleri sayılabilir. Daha sonra eldeki verilerin keyfi ya da eleştirellikten uzak bir yorumuna dayanan, söz konusu kişiyi övmek ve okura örnek oluşturmak için yazılan yaşam öyküleri başlamıştır. Bunun hemen ardından kişilerin gerçek yüzünü ortaya çıkarmayı amaçlayan eleştirel yaşam öyküleri de kaleme alınmıştır.
Biyografi türünün ilk büyük yazarı, eski Yunan edebiyatından Plutarkos (Pulutarkos, MS 46-120)’tur. Bu türün Batı edebiyatındaki kökleri Plutarkos’un Romalıları anlattığı “Hayatlar” adlı eserine dayanmaktadır. Ancak Batı’da bu türün yaygınlaşması 16. yüzyıldan sonradır. 20. yüzyılda ise Batı’da bir aileyi veya çevreyi ele alan geniş kapsamlı biyografik eserler yazılmaya başlanmıştır.

Türk Edebiyatında Biyografi

Divan edebiyatında şairleri anlatan eserlere “tezkire” denirdi. Çağatay yazarlarından Ali Şir Nevai 16. yüzyılda “Mecâlis’ün-Nefâis” adlı eseriyle Türk edebiyatında ilk biyografi örneğini vermiştir.
Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî yazılara “biyografik roman” denir. Biyografik romanlar da Türk edebiyatında önemli bir yer tutmaktadır. Bazı sanatçılar romanlarını biyografi tarzında yazmışlardır. Mehmet Emin Erişilgil’in “Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp”, “Bir İslâm Şairinin Romanı: Mehmet Âkif”; Tahir Alangu’nun “Ülkücü Bir Yazarın Romanı: Ömer Seyfettin”; Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı: Mustafa İnan” adlı eserleri biyografik romana örnek gösterilebilir.

“Fuzulî” mahlasıyla (takma adıyla) tanınan Mehmet bin Süleyman (Süleyman Oğlu Mehmet) 15. yüzyılın son yıllarında Kerbelâ’da ya da Hille’de doğduğu söylenebilir. “Bayat” adlı eski bir Türk aşiretindendir. Fuzulî’nin hayatı üzerindeki bilgi, yok denecek kadar azdır. Safevî emîrlerinden İbrahim Han yanında bir ara Bağdat’a gelmiş, sonra Hille’ye dönerek orada öğrenimini tamamlamıştır. Safevî hükümdarı şah İsmail adına Türkçe bir mesnevi yazması, kimi Safevî emirlerine kasideler sunması, Irak’ın o zaman Safevîlere bağlı bulunduğu düşünülünce, doğal görülür. Kanunî Süleyman 1534’te Bağdat’ı aldığı zaman, Fuzulî Osmanlı hükümdarına ünlü kasidesini sundu. Ozanın, Safevîler devrinde olduğu gibi Osmanlılar zamanında da layık olduğu kadar beğenilip geçim rahatlığına kavuşturulmadığı görülüyor. Nişancı Paşaya yazdığı ünlü mektup da bunu gösterir. Hayatını sürekli olarak maddi gereksinmeler, sıkıntılar içinde geçiren bu büyük ozan 1556’da Kerbelâ’da vebadan öldü. “Fazlî” mahlaslı bir oğlu olduğu, onun da ozanlıkla çok ün kazandığı biliniyor. 
(Fuat Köprülü, Divan Edebiyatı Antolojisi)

Örnek:
Biyografi türüyle benzerlik gösteren eserlere divan
edebiyatında ne ad verilir?

A) Tezkire
B) Münşeat
C) Hamse
D) Velâyetname
E) Siyer
                                                                (1991 - ÖYS)

Çözüm: Biyografiler kişilerin hayatını, kişiliğini, eserlerini
anlatır. Divan edebiyatında şairlerin, hayatını, kişiliğini,
eserleri anlatan eserlere “tezkire” denirdi. Ali Şir Nevai
16. yüzyılda “Mecâlis’n-Nefâis” adlı eseriyle Türk edebiyatında
ilk biyografi örneğini (tezkire) vermiştir.
                                                                        Cevap A