TÜRK DESTANLARINDA TİPLER

TÜRK DESTANLARINDA TİPLER

Tip, benzer özellikleriyle birçok eserde karşımıza çıkan ve bazı sabit özelliklere sahip karakterdir. Tip, toplumun inandığı temel kıymetleri temsil eder.

Alp tipi: Türk destanlarında görülen örnek tip “alp” tipidir. Eski Türklerin yiğitlerine bu adı vermelerinin ilk koşulu yiğitlik, cesurluk, kişisel üstünlük, kahramanlık ve asalettir. O, halkının öz gücünü sembolize eder. Oğuz Kağan Destanı’nda bu tipin en idealine rastlanmaktadır. İslamiyet’ten sonraki Türk destanlarında bu tip, “Alp-Eren” tipine dönüşmüştür. Battal Gazi, Danişment Gazi, Satuk Buğra Han gibi Anadolu’yu Türkleştirmek ve İslamlaştırmak için mücadele eden kahramanlarla Alp-Eren biçiminde devam etmiştir.

Bilge tipi: Eski Türklerde topluma manevi liderlik yapan, toplumu yönlendiren, çağını aydınlatan, verdiği öğütleri ve öğütlü sözleriyle yaşamlarından sonra dahi dilden dile dolaşan kişiler vardır. Ak sakallı ifadesi ile de belirlenen bu kişiler bilge tiplerdir. Ergenekon Destanı’nda demir dağı eriterek Türklerin yol bulup çıkmasını sağlayan usta demirci, bilge tipinin en önemli örneklerindendir.

Kadın tipi: Aile bütün toplumlar için daima en önemli kavramlardan biri olmuştur. Tüm Türk destanlarındaki gibi Dede Korkut Hikâyelerinde görülen aile yaşayışında gelenekler ve anayasa yerine geçen töre hâkimdir. Türk destanlarının tümünde olduğu gibi Dede Korkut Hikâyelerinde aile çok sağlam bir temel üzerine kurulmuştur. Aile kavramı içinde en önemli bir yere sahip olan soyun devamlılığının kaynağı olan, yuvayı yapan, fedakârlık ve sadakatiyle toplum içinde farklı bir yere sahip olan kadındır. Türk destanlarında kadın bazen evin reisliğini üstlenir ve erkeğinin en büyük destekçisidir. O da gerektiğinde erkeği ile ata binip ava gider ve her türlü tehlike karşısında uyanık olur. Erkek kahraman kadar yiğitlik özelliklerine sahiptir. Danişmentname’deki Efrumiye adlı kadın kahraman destanlardaki kadın tipinin idealleştirilmiş bir örneğidir. Yaratılış Destanı’nda Tanrı’ya insanları ve dünyayı yaratması ilhamını veren Ak-Ana bir kadındır.