Telmih

TELMİH

Telmih sözcüğü “andırma” anlamına gelir. Şairin, birçok kişi tarafından bilenen bir olaya, konuya, atasözüne ya da inanca işaret etmesi, bir iki sözle onu hatırlatmasıdır.
Telmih bilgiye dayalı bir sanattır. Gerek şairin gerekse okuyucunun sözü edilen olayı, durumu, sözü bilmesi gerekir. Bu bilgi olmazsa telmih anlaşılmaz. Örneğin, şiirde tarihi bir olaya telmih varsa bu olayın bilinmesi, bir peygamber kıssasına telmih varsa yine bu kıssanın bilinmesi gerekir. Böylece şair birkaç sözle bir tarihi olaya, gelenek ve göreneklere, bir peygamber kıssasına ya da meşhur bir olaya okuyucuyu zihnen götürmüş olur.

“Gökyüzünde İsa ile
Tur dağında Musa ile
Elindeki asa ile
Çağırayım Mevlâm seni”
Bu dörtlükte birkaç olaya telmih vardır. Birinci dizede İsa peygamberin Allah tarafından gökyüzüne yükseltilmesine, ikinci dizede ateş bulmak için Tur Dağına giden Musa peygamberin buradan peygamber olarak dönmesine, üçüncü dizede ise Musa peygamberin yere attığında büyük bir yılan olan asasına ve bu asası ile gerçekleşen mucizelerine telmih yapılmıştır.

“Yeter yüreğime düşen ateş
İbrahim’de güle çevrilen ateş
Neredesin gel kuşandır beni
Yüreğimden kaldır ateşleri”
Bu dörtlükte bir peygamber kıssasına telmihte bulunulmuştur. İbrahim peygamber, putlara tapan Nemrut ve halkını bir Allah’a davet eder. Bu daveti Nemrut’un tepkisini çeker, geniş bir meydana büyük bir ateş yaktırır ve İbrahim peygamberi mancınıkla o ateşe atar. Bu dörtlükte şair, İbrahim peygamberin o ateşe atılışına telmih vardır.

“Beni bende demen bende değilem
Bir ben vardır bende benden içerü
Süleyman kuş dili bilür dediler
Süleyman var Süleyman’dan içerü”
Bu dörtlükte Süleyman peygamberin kuşlarla konuşmasına telmih vardır. Süleyman peygambere verilen mucizelerden biri de insan dışındaki diğer varlıkların dilini bilmesi, onları emrinde çalıştırmasıdır.

Örnek :

Aşağıdaki dizelerin hangisinde ayraç içinde verilen sanat yoktur?

A) Bizden evvel buraya inen üç dört arkadaş
      Kurmuştular tutuşan ocağa karşı bağdaş
                                                   (Mürsel mecaz)
B) Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü
     Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü
                                                    (Tezat)
C) Sardı katil gece dünyayı siyah bir kefene
     Bir emel yıldızı göz kırpıyor ancak aradan
                                                     (Teşhis)|
D) Öyle bir boşandın ki çöle benzer ömrüme
     Bir Nuh tufanı oldu, sel değil, sağanak değil
                                                     (Telmih)
E) Çiziyorum havaya dünyamı bir çiçekle
     Ve hayran bakıyorum bu rüya gibi şekle
                                                     (İstifham)
                                                                    (2010 - LYS)

Çözüm: İstifham “soru” demektir. Hayret, şaşırma, hüzün,
nefret gibi değişik duyguların etkisi ile ortaya çıkan
bir sanattır. E’de böyle bir durum söz konusu değildir.
                                                                      Cevap E

Örnek:

Bir kâsedir alev dolu gönlüm yana yana
Men tâ senin yanında dahi hasretem sana
Yaşlar dökende söndüremez âteşimi su
Sunsan elinle kanımı içsem kana kana

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
A) Divan şiirine özgü benzetmelerden yararlanılmıştır.
B) Tezat sanatına başvurulmuştur.
C) Abartmaya başvurulmuştur.
D) Yinelemelere yer verilmiştir.
E) Didaktik bir boyut taşımaktadır.
                                                              (2011 - LYS)
Çözüm: Bu şiirde didaktik unsurlar yer almadığı için
E’deki bilgi yanlıştır.
                                                                 Cevap E