Ali Şîr Nevâî (1441 - 1541)

Ali Şîr Nevâî (1441 - 1541)

15. yüzyıl Çağatay şairlerindendir. (1441-1541) Gençliği Meşhed, Herat, Semerkand şehirlerinde geçmiştir. (Özbekistan’da) Mektep arkadaşı Hüseyin Baykara, Herat’ı işgal edip Horasan sultanı olunca Ali Şîr’i Herat’a getirtmiş, ona sarayda değişik görevler vermiştir. Geriye kalan ömrünü şair bir sultan olan Hüseyin Baykara’nın yanında geçirmiştir.

Hamsesinde klasik İran edebiyatı mesnevi konularını (Ferhad ü Şirin, Leyla vü Mecnun vb.) denenmemiş şekillerde işleyen Ali Şîr Nevaî, ilk şuara tezkiresi olan Mecalis-ün Nefais’te XV. Yüzyıl Çağatay ve Fars şairleri hakkında önemli bilgiler vermiştir. Mizan’ül-Ezvan adlı eserinde Türklerin kullandıkları nazım ve musiki şekillerini tanıtmıştır.

Muhakemet’ül - Lügateyn adlı eserinde ise Türkçe ile Farsçayı karşılaştırmıştır. Türkçenin Farsçaya göre anlam inceliklerini ifade etmeye daha elverişli olduğunu belirtmiştir.

Türkçe şiirlerini dört, Farsça şiirlerini de ayrı bir divanda toplamıştır. Eserlerinin sayısı 30’dan fazladır. Bu eserlerde Türkçenin döneme ağırlığını koyduğunu, Farsçadan geri kalmadığını göstermeye çalışmıştır.

15. yüzyılda Batı Türkçesinin konuşulduğu bölgede divan edebiyatı gelişirken Doğu Türkçesinin konulduğu bölgede ise bugünkü Özbekistan merkezli sahada Çağatay Edebiyatı gelişmiştir. Bu edebiyatın klasik döneminin kurucusu da Ali Şir Nevai olmuştur. Nevai, yaptığı atılımlarla Türk edebiyatına yeni bir soluk getirmiş, Nevaîlik ekolünün kurucusu olmuştur. Bu edebiyat, divan edebiyatını da etkilemiş, pek çok şair, Ali Şir Nevai’ye nazireler yazmıştır. Bu bağlamda burada, divan şiirinin içinde olmasa da, bu edebiyata paralel, benzer niteliklere sahip olduğu söylenebilecek bir edebiyatın kurucusu sayıldığından Ali Şir Nevai’ye de değinilecektir.